Hoyu ndi Ndalo. U na miṅwaha ya 10 nahone u kha Gireidi ya 5 tshikoloni tsha kusini kwa hawe. Ndalo u dzulela u dzhia vhuimo ha u thoma kiḽasini yawe. "U zwi kona hani?" ndi vha no dzhena nae kiḽasini vha tshi ḓivhudzisa.

"U kona nga maanḓa u vhala na u ṅwala. U zwi kona hani naa?" vha kweta dziṱhoho. Ndalo a vha vhudza uri ndi ngauri u vhalesa bugu nnzhi. Musi vhone vha tshi tamba nga tshifhinga, ene u vha a tshi khou vhala.

Tshiṅwe tshifhinga Ndalo u a kona u wana R80 nga vhege sa tshelede yawe ya tshikwamani. Vhunzhi ha tshelede iyi hu fhelela kha u renga bugu vhengeleni ḽa bugu dzo no vhaliwaho, henefho kusini kwa hawe.

Naa Ndalo u zwi kona hani uri a wane tshelede i no lingana u renga idzi bugu? Vhalani ni tshi isa phanḓa ni pfe.

Heyi ndi Pendo, kholomo ya henefho muḓini wa ha Ndalo. I hamiwa mafhi a no fhira ḽitha dza 20 nga ḓuvha. Khotsi a Ndalo vha a rengisa mafhi aya.

Kholomo i tea u ḽa na u nwa maḓi, khathihi na u wana tshifhinga tsha u fula hatsi mafuloni. Ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe Ndalo u shuma mushumo uyu wa u ṱhogomela Pendo musi a tshi vhuya tshikoloni. Khotsi awe vha mu livhuha nga tshelede vha tshi livhuha mushumo we a ita. Ndi yeneyi tshelede ine Ndalo a i vhulunga a tshi itela u renga ngayo bugu vhege iṅwe na iṅwe.

Ndalo u thoma nga u fha Pendo khaṱha ya kherotsi. U i fha kherotsi dzi sa fhiri malo ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe. U ya a dzi tupula ngadeni ya khotsi awe ya miroho ḓuvha na ḓuvha, dzi vha dzo lingana ḓuvha ḽeneḽo fhedzi.

Lingedzani u shuma mbalo. Ni ḓo wana uri Pendo i ḽa kherotsi dzi no hovhelela 60 nga vhege. Ni nga kona u wana tshivhalo tshadzo tsha vhukuma?

Musi o no fhedza zwa kherotsi, u khadela Pendo mafuloni uri i ye u fula. Khotsi awe vho mu tsivhudza uri a sedze tshifhinga musi Pendo i tshi khou fula u itela uri i si fule tshifhinga tshi no fhira kota tharu dza awara.

Pando i anzela u thoma u fula nga kotara u bva kha iri ya vhuvhili, u itela uri Ndalo a vhuye nayo hayani uri i hamiwe nga iri ya 3. Vhuria ḽi a ṱavhanya u kovhela lune Ndalo a tea u ṱavhanya u ya mafuloni, musi tshifhinga tshi tshi khou hovhelela hafu u bva kha iri ya u thoma.

U bva afho Ndalo u ṋea Pendo maḓi. Arali i sa nwi maḓi, Pendo i nga si kone u tshisa, naho Ndalo a tshi nga i fha zwiḽiwa zwingafhani. Ndalo u shumisa bakete kha u ka maḓi gwedzhoni ḽa henefho kusini ngauri hayani ha hawe a hu na maḓi.

Mukungwa wa Pendo u kona u fara maḓi a ḽitha dza 30. Bakete ḽa Ndalo ḽi hwala maḓi a ḽitha dza 5 fhedzi. Izwi zwi ita uri Ndalo a tse a tshi gonya a tshi kelela maḓi a no ḓadza mukungwa. Ni nga wana uri Ndalo u tea u kelela maḓi lungana?

U bva afho Ndalo u isa Pendo ha khotsi awe uri vha i shelele mufumbu une ya ḽa ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe wa khedzi ya 12kg. Ndalo a tshi vhalela/rekanya u wana uri mufumbu wa vhege nthihi ndi 90kg.

Khedzi nthihi i ḓura R39. Ndalo u rekanya tshelede ya u renga mufumbu ya vhege iṅwe na iṅwe. U thoma nga u wana uri khedzi dza 7, dzi no ḓura R40 nthihi, dzi ita R280. A ṱusa R7 a wana R273. "Yoo, ndi tshelede i no fhira R1 000 nga ṅwedzi!" ndi Ndalo a tshi anganyela. O vhalela zwone?

Khotsi a Ndalo vha hama Pendo luvhili nga ḓuvha. Vha hama ḽitha dzi no hovhelela 24 nga ḓuvha, zwi amba uri ndi ḽitha dzi no hovhelela dza 12 kha fulu ḽithihi (u hama luthihi).

Tshiṅwe tshifhinga na Ndalo u a thusa u hama fhedzi a zwo ngo tou leluwa ngauralo. Ḽiṅwe ḓuvha," u ralo a tshi elekanya, "Ndi ḓo fuwa kholomo dzanga nahone nda dzi hama nga nṋe muṋe."

Khotsi awe vha shulula mafhi a tshi bva kha bakete ḽihulwane vha a shela kha thini mbili ṱhukhu kana kha maboḓelo a ḽitha nthihi. Vha kona u rengisa aya mafhi, ḽitha nthihi ndi R8.

Luthihi nga vhege khotsi a Ndalo vha ṋea vha tshikimu tsha zwiḽiwa tsha tshikolo ḽitha dza 25 dza mafhi. Ṅwana muṅwe na muṅwe wa tshikolo u wana kota ya ḽitha ya mafhi aya. Zwi amba uri vhana vha 100 vha a fhiwa mafhi kha ḓuvha ḽeneḽo.

Kha tshelede ya ḽitha iṅwe na iṅwe nthihi ye vha rengisa, khotsi a Ndalo vha mu fha 50c. A i vhonali i tshelede nnzhi heyo, fhedzi arali khotsi a Ndalo vha tshi nga rengisa ḽitha dza 24 nga ḓuvha, tshelede yawe yo ṱangana yoṱhe i vha i si ṱhukhu. Ni nga amba uri i vha i vhugai?

Ndalo u a vhulunga heyi tshelede yawe u swika nga Mugivhela, musi une a ya ngawo vhengeleni ḽa bugu. Mutengo wa bugu nthihi a u swiki R10, zwino kha vhege ine a vha o shuma zwavhuḓi, u a kona u renga bugu dzi re na tshivhalo.

Ndalo u a takalela u nwa mafhi a Pendo. Khotsi awe vha ri mafhi a thusa kha u khwaṱisa marambo nahone a ita uri muthu a dzule e na nungo na mutakalo wavhuḓi.

Ngauralo, nge Ndalo a dzulela u nwa mafhi na u ḽa miroho minzhiminzhi i no bva ngadeni ya khotsi awe, u vhonala e ḽidzhidzhiriba, e na mutakalo wavhuḓi. Ha anzeli u farwa nga malwadze nahone ha lali na nḓala.

Ndalo ha hangwi u livhuha Pendo musi ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽi tshi kovhela. U i fha kherotsi dziṅwe hafhu kana maṱari a tshipinishi e a a doba henefho ngadeni ya miroho.

"Ndi a livhuha Pendo, u khonani yanga ya mbiluni! Zwo itiwa nga iwe uri ndi vhe na nungo na mutakalo wavhuḓi khathihi na u ṱalifha ngaurali. Arali hu si vhe iwe ndi musi ndi songo kona u renga bugu nnzhi ngaurali dzi no nthusa uri ndi fhire vhana vhoṱhe kiḽasini."