Tihlanganise na Ndalo. U ni malembe ya 10 naswona u le ka Ntangha 5 exikolweni xa le mugangeni. Nkarhi hinkwawo Ndalo u famba emahlweni etlilasini yakwe. "Xana xihundla xakwe hi xihi?" ku tivutisa vadyondzi kulobye.

"U ni vuswikoti byo hlaya ni ku tsala. Xana u swi endlisa ku yini?" va tivutisa. Ndalo u va byela leswaku swi vangiwa hi leswi a hlayaka tibuku to tala. Loko vona va ri karhi va tlanga hi nkarhi, u tirhisa nkarhi wakwe a ri karhi a hlaya.

Nkarhi wun'wana Ndalo u kuma malinyana yo ringana R80. U tirhisa yo tala ya mali yoleyo ku xava tibuku exitolo xa le mugangeni wa ka vona xa tibuku leti tirhisiweke.

Xana Ndalo u yi kumisa ku yini mali leyi ringaneke ya tibuku leti? Hlaya u ya emahlweni u ta swi kuma.

Tihlanganise na Pendo, homu leyi sengiwaka ya laha ndyangwini. Yi humesa masi yo tlula tilitara ta 20 hi siku. Tatana wa Ndalo u xavisa masi wolawo.

Homu yi lava swakudya ni mati, ni nkarhi wo dya emadyelweni. Kutani siku ni siku endzhaku ka xikolo Ndalo u pfuna hi ntirho wolowo. Tatana wa Ndalo u n'wi nyika malinyana ya ntirho lowu a wu endlaka. Kutani Ndalo u hlayisa mali ya kona kutani a xava tibuku vhiki ni vhiki.

Ndalo u rhanga hi ku nyika Pendo tikharoti. U yi nyika tikharoti ta nhungu hi siku. Siku ni siku u tsuvula tikharoti exirhapeni xa matsavu xa tata wakwe, leti ringaneke siku rin'wana ni rin'wana.

U nga hlayela hi wexe. U ta kuma leswaku Pendo u dya kwalomu ka tikharoti ta 60 hi vhiki. Xana u nga swi kota ku kumisisa nhlayo hi kongoma?

Endzhaku ka sweswo, Ndalo u yisa Pendo emadyelweni. Tata wakwe u n'wi lume ndleve leswaku a xiyisisa nkarhi ni leswaku a nga tshuki a nyika Pendo tikharoti to tlula tinharhu eka awara leyi a nga emadyelweni.

Hakanyingi Pendo u sungula ku dya kwalomu ka kotara ku bile awara ya mbirhi, leswaku Ndalo a ta n'wi tlherisela exivaleni xo sengela eka xona hi awara ya nharhu. Hi vuxika laha ku hatlisaka ku mphimela, Ndalo u hatla a sungula ku dya, kwalomu ka hafu ku bile awara ya n'we.

Endzhaku ka sweswo Ndalo u nwisa Pendo mati. Handle ka mati Pendo a nge swi koti ku humesa masi, hambiloko Ndalo o n'wi dyisa ko tala hi ndlela yihi. Ndalo u kelela mabakete ya mati epompini ya le mugangeni hikuva ku hava mpompo ekusuhi.

Xikangateri xa Pendo xi tamela tilitara ta mati ta 30. Bakete ra Ndalo ri tamela tilitara ta 5 ntsena. Hikwalaho leswaku a tata xikangateri, Ndalo u boheka ku ya minkarhi yo tala. Xana u nga vula leswaku u tlhelela kangani eku keni?

Kutani, Ndalo u yisa Pendo eka tata wakwe ku ya kuma saka rakwe ra mavele ra siku ni siku ra 12 kg. Hi ku hlayela ka Ndalo sweswo swi lava ku endla 90 kg hi vhiki.

Saka ha rin'we ri vitana R39. Ndalo u hlayela nxavo wa mavele vhiki ni vhiki. U rhanga hi ku hlayela nxavo wa masaka ya 7 hi R40, leswi endlaka R280. Kutani a susa R7 kutani a kuma R273. "Sweswo swi endla ku tlula R1 000 hi n'hweti!" ku ringanyeta Ndalo. Xana u be kona?

Tatana wa Ndalo u senga Pendo kambirhi hi siku. U humesa masi ya kwalomu ka tilitara ta 24 hi siku, swi endla tilitara ta kwalomu ka 12 nkarhi ni nkarhi loko a sengiwa.

Nkarhi wun'wana Ndalo wa pfuneta hi ku senga kambe kahlekahle a swi olovi. "Siku rin'wana," a ri karhi a anakanya, "ndzi ta va ni tihomu ta mina kutani ndzi ta senga hi ndzexe."

Tata wakwe a chululela masi lama nga ebaketeni lerikulu a ma chela eka switameri swa tilitara timbirhi kumbe mabodlhela ya litara yin'we. Kutani a xavisa masi hi R8 litara yin'we.

Kan'we hi vhiki tata wa Ndalo u nyikela hi tilitara ta 25 ta masi eka xikimu xo wundla vana exikolweni. N'wana un'wana ni un'wana u kuma kotara ya litara ya masi. Swi vula leswaku vana va 100 va kuma masiku hi siku ra kona.

Eka litara yin'wana ni yin'wana leyi xavisiwaka, tata wakwe u nyika Ndalo 50c. Yi tikomba yi nga nyawuli, kambe loko tata wakwe o xavisa tilitara ta 24 hi siku, ya nyawula. Xana u nga vula leswaku i mali muni?

Ndalo u hlayisa mali yakwe ku fikela hi Mugqivela loko a ya exitolo xa tibuku. Buku yin'wana ni yin'wana yi xavisiwa hi R10, kutani loko vhiki ri fambe kahle, wa swi kota ku kuma to hlayanyana.

Kasi Ndalo wa swi rhandza ku nwa masi ya Pendo. Tata wakwe u vula leswaku masi ma pfuna ku tiyisa marhambu ni meno naswona ma endla munhu a tshama a tiyile, a va ni rihanyo lerinene.

Kutani hi ku nwa masi ni ku dya matsavu yo tala entangeni wa tata wakwe, Ndalo u tiyile naswona u ni rihanyo. A nga tshameli ku vabya naswona a nga karhatiwi hi ndlala.

Ndalo a nga rivali ku khensa Pendo loko dyambu ri pela siku ni siku. U n'wi dyisa tikharoti leti engetelekeke kumbe xipinichi lexi a xi kumaka entangeni.

"Ndza khensa Pendo, u munghana wa mina lonkulu! Hikwalaho ka wena ndzi ni matimba, ndzi ni rihanyo naswona ndzi tlharihile. Loko a wu nga ri kona a ndzi nga ta xava tibuku hinkwato leti ndzi pfunaka ku famba emahlweni etlilasini.