“Vhagudiswa ndi khou ṱoḓa u ni vhudza nga ha muḓivhi wa Saintsi wa ndeme wa fhano Afrika Tshipembe,” hu amba mudededzi Mpilo.“Hoyu muthu o thoma vhutshilo hawe muḓanani muṱuku wa Limpopo nahone nga murahu a vha muḓivhi muhulwane wa Fiziks.”Mudededzi a bvela phanḓa, “Fiziks ndi mufuda wa saintsi u ambaho nga zwithu zwi re na tshileme na nga maanḓa.”

Mudededzi a bvela phanḓa, “Muhaga washu ane ra ḓo amba ngae ṋamusi ndi Mmantsae Moche Diale.”“O bebelwa mahayani a ngei Ga-Masemola, Limpopo. O dzhena tshikolo Sekobetlane Maphutha.”“Ho vha hu na pala khulwane dza muḓagasi dze dza vha dzi hone muvhunduni wahawe. Fhedzi muḓana wa hawe wo vha u si na muḓagasi.”

“A tshee muṱuku, o vha e na dzangalelo ḽa u ḓivha nga ha muḓagasi na nḓila ine ra wana ngayo muḓagasi. O vha a tshi zwi ḓivha uri vhathu vhoṱhe vha fanela u wana muḓagasi une wa ḓo swikelela ṱhoḓea dzavho.”Mudededzi a imanyana nga nganea yawe, a vhudzisa,“Ndi tshifhio tshiṅwe tshisima tsha maanḓa a muḓagasi?”

“Malasha ndi tshisima tsha ndeme. Ri vhasa malasha uri ri vhe na muḓagasi,” hu amba Nhlavu.Ee, fhedzi ḽifhasi ḽashu ḽi khou fhelelwa nga malasha na zwiṅwe zwisima zwa maanḓa a muḓagasi zwine ra nga si kone u dovha ra zwi shumisa,” hu fhindula mudededzi.“Ḓuvha na muya ndi zwisima zwine ra nga dovha ra zwi shumisa,” hu engedza Sphe, nahone mudededzi u tendelana nae nga ṱhoho.

Mudededzi a bvela phanḓa na nganea, “Musi Mmantsae a tshee muṱuku o vha a tshi zwi ḓivha uri u fanela u wana nḓila ya uri vhathu vhoṱhe vha wane maanḓa a muḓagasi o kunaho u bva kha zwisima zwine zwa nga dovha zwa shumiswa.”“O guda Dzimbalo na Saintsi dza Mupo tshikoloni, nahone o vha a tshi funesa Fiziks. O zwi ḓivha uri u ḓo guda Fiziks ngei yunivesithi,” hu amba mudededzi.

“Vhathu vho vha vha tshi vhudzisa Mmantsae, ‘Ni ḓo ita mini nga Fiziks? Ni ḓo wana mushumo?’ Vha tshi mu kula nungo.”“O ita digirii ya Saintsi na Pfunzo, uri a vhe mudededzi wa Saintsi. O dovha a vha na dzangalelo ḽa u guda nga ha zwisima zwa maanḓa a muḓagasi zwine zwa nga dovha zwa shumiswa,” hu amba mudededzi.

Sphe u a vhudzisa, “Mudededzi, Mmantsae o vha a tshi ṱuṱuwedzwa nga vhonnyi nga tshenetsho tshifhinga?”“Ho vha hu na vhafumakadzi vha si gathi vhe vha vha vha tshi shuma kha zwa Fiziks, nahone vhafumakadzi vha vhathu vharema vhe vhaṱuku nga maanḓa,” hu fhindula mudededzi. “Mmantsae o shuma fhedzi na vhaḓivhi vha saintsi vha vhanna. Ho vha hu si na vhafumakadzi vhane a nga sedza khavho nga tshenetsho tshifhinga fhano Afrika Tshipembe.”

Nga murahu ha u guda lwa miṅwaha minzhi, Mmantsae o vha Phurofesa wa Saintsi. Zwino u gudisa na u ita ṱhoḓisiso Yunivesithi,” mudededzi Mpilo u vhudza kiḽasi.“Ndi tsumbo yavhuḓi kha vhadzisana vha vharema zwi tshi kha ḓa kha Saintsi, zwihuluhulu Fiziks.”U khou ita ṱhoḓisiso ya ndeme,” hu amba mudededzi.

Mudededzi a ṱalutshedza, “Ṱhoḓisiso yawe ndi ya u wana nḓila dza u dzhia maanḓa a ḓuvha nga vhunzhi, na u vhulunga eneo maanḓa.”“Maanḓa a ḓuvha o vhulungwaho a nga shumiswa sa muḓagasi fhethu ha mahayani.”“Maanḓa a ḓuvha ha ḓuri nahone a nga dovha a shumiswa.”

Mudededzi a vhudzisa, “Zwi amba mini musi hu tshi pfi zwisima zwa maanḓa a muḓagasi zwine zwa nga dovha zwa shumiswa na zwine zwa nga si tsha shumiswa?”“Maanḓa ane a nga dovha a shumiswa ndi maanḓa a sa fheli, sa a ḓuvha,” hu amba Ntando.“Maanḓa ane a nga si tsha shumiswa a a fhela, u fana na malasha, ha koni u shumiswa hafhu,” hu amba Vusiwe.

Ngudo i ya fhela.Mudededzi u a phetha, “Mmantsae u ranga phanḓa tshigwada tsha vhaṱoḓisisi vhane vha khou guda ‘maanḓa madala o kunaho’ – maanḓa a sa fheli.”“Tshipikwa tsha ṱhoḓisiso ndi u bveledza seḽe dza ḓuvha dzine dza nga dzhia vhunzhi ha maanḓa ḓuvhani, a ye vhathuni.”

Musi vha tshi khou paka kiḽasini, Mudededzi Mpilo uri, “Lutamo lwa Phurofesa Diale ndi u vhona vhafumakadzi vhanzhi vha tshi guda Fiziks. Ndi fulufhelo ḽawe uri vhunzhi ha vhasidzana hafha vha ḓo guda Saintsi na Dzimbalo!”“Ee, na vhatukana!” mudededzi u a ṅwethuwa.