Siku ra Ndzivalelano
Refilwe Morongwa Ramagoshi
Tebogo Matshana
Xitsonga
First paragraphs

——


EAfrika-Dzonga, Siku ra Mbuyelelano i siku ro wisa hi 16 N’wendzamhala.
-
Buku leyi yi vulavula hi Siku ra Mbuyelelano.
-
U ta dyondza hi matimu ya kona na ku hikokwalaho ka yini ri ri na nkoka.
1
Kokwanaxinuna u le ku voneni ka mavonakule hi Siku ra Ndzivalelano.
-
“Kokwana, i ncini uMkhonto we Sizwe (MK)? Naswona i ncini Ndzivalelano?” ku vutisa Puseletso.
-
“U vutisa swivutiso swo tala hi nkarhi wun’we. Yingisela, tana ndzi ku dyondzisa!” ku vula Kokwana.
2
“MK a ku ri vuthu ra ANC. Va lwile na mfumo wa xihlawuhlawu. Xihlawuhlawu a ku ri ku hlawula ehenhla ka vanhu va Vantima,” ku hlamusela kokwana.
-
“Kambe namuntlha vanhu va tsakile hikuva i siku ra ndzivalelano na Ndzivalelano ,” a vula.
3
“Wa tsundzuka loko u nga vulavurisani na Ntsako vhiki hinkwaro?” ku vutisa Kokwana.
-
Puseletso a pfumela hi nhloko.
-
“Hi katsongotsongo mi hundzukile vanghana nakambe?” Puseletso a pfumelela hi nhloko nakambe.
-
“Sweswo i ndzivalelano,” ku n’wayitela kokwana.
4
“Siku ra16 ra N’wendzamhala i siku ra ndzivalelano na mbuyelelano,” kokwana a ya emahlweni.
-
“Siku leri ri na matimu yo leha. Mhaka leyi yi sungula eka ku lwa loku nga va kona khale, hi ti 16 N’wendzamhala 1838.”
5
“Hi siku leri eka matimu, Hosi Dingani wa mavuthu ya Mazulu na Maforitirekere va lwile nyimpi yikulu ekusuhi na nambu wa Ncome.”
-
“Ku hlurile mani?” ku vutisa Puseletso.
6
Kokwana a hlamula, “Maforitirekere ma hlurile. Ku ringana nkarhi wo leha, va tlangerile ku hlula hi siku ra 16 N’wendzamhala. Va ri vitana siku ra ku Hlambanya.
7
Kutani hi 1962 hi siku ra 16 ra N’wendzamhala, uMkhonto we Sizwe yi vumbiwa.
-
A ku ri masocha ma ANC lama a ma tiyimisele ku lwa na mfumo wa xihlawuhlawu.
8
“Kokwana, i ncini lexi nga susumeta Umkhonto we Sizweku ku lwaendzhaku ka malembe mo tala ma xihlawuhlawu?” ku vutisa Puseletso.
-
“A ku ri na swivangelo swo tala. Leswi nga humelela eku lwisaneni na madompasi hi xona swivangelokulu,” ku hlamula Kokwana. “I ncini dompasi?” ku vutisa Puseletso.
9
Kokwana a hlamula, “Dompasi i pasi ra khale. Vantima a va sindzisiwa ku rhwala pasi leri.”
-
“Hi lembe ra 1960, eka ku kombisa ku vilela ko rhula ko lwisana na pasa leri, maphorisa va hlaserile vamachi. Maphorisa ma xihlawuhlawu ma dlayile na ku vavisa vanhu, eSharpville, eGauteng.”
10
“Tinyimpi ta khale ti hambanyisile Vantima na Valungu,” kokwana a koka moya.
-
“Vunghana byi nga akiwa ntsena hi ntiyiso. Swi fanele ku tiveka leswi nga humelela exikarhi ka vanhu va Vantima na Valungu hikwalaho ka xihlawuhlawu,” a hlamusela.
11
“Xana swa olova ku rivalelaniaendzhaku ka tinyimpi to tala na?” ku vutisa Puseletso.
-
“E-e! A swi olovi. Kambe ku va hi ya emahlweni, ku rivalelana na mbuyelelano i swa nkoka exikarhi ka vanhu,” ku hlamula kokwana.
-
“Mbuyelelano a wu hatlisi. Mbuyelelano wu teka nkarhi wo leha swinene,” a engetela.
12
“Loko un’wana a endla xihoxo, va fanele va sungula va vulavula ntiyiso na ku kombela ku rivaleriwa eka munhu loyi a n’wi hoxeleke. Kutani, va ta sungula ku lunghisa vuxaka,” ku hlamula kokwana.
-
“U yingiserile kahle. Vona leswi u lavaka ku swi vona eka thelevhixini!” ku n’wayitela kokwana.
13

——Swivutiso


  1. Xana Siku ra Mbuyelelano ri tlangeriwa rini? Hikwalaho ka yini ku ri siku ro wisa?
  2. I va mani Umkhonto weSizwe?
  3. I va mani Maforitirekere?
  4. Xana xihlawuhlawu a ku ri ncini?
  5. Hi marito ya wena, hlamusela leswi “mbuyelelano” swi vulaka swona?
  6. Xana vanhu va nga fikelela ndzivalelano njhani?
14

——Tibuku leti nga eka nongokoko lowu


  • Siku ra Mbuyelelano
  • Siku ra Ntshunxeko
  • Siku ra Ndzhaka
  • Siku ra Timfanelo ta Ximunhu
  • Siku ra Timfanelo ta Vavasati
  • Siku ra Vatirhi
  • Siku ra Vantshwa
15

——


Buku leyi yi endliwile na ku tsariwa hi Xitswana, tanihi hi xiphemu xa phurojeke ya switirhisiwa swo hlaya swa Zenex Ulwazi Lwethu hi 2020.
16
Attribution CC BY
Your attribution should include the following:
Title: Siku ra Ndzivalelano
Author/s: Refilwe Morongwa Ramagoshi
Translator/s: Hlongwani Hlongwani
Illustrator/s: Tebogo Matshana
Assurer/s: Arnold Mushwana, Bongani Maluleke
Language: Xitsonga

© Zenex Foundation - Saide 2024

CC BY includes the following elements:
 BY   – Credit must be given to the creator