Vhuṱali ha Mulalo Doyoyo
Arnold Mushwana
Thulisile Shongwe
Tshivenḓa
Longer paragraphs

——


Heyi ndi nganea ya Mulalo Doyoyo, Mutumbuli na Muḓivhi wa Saintsi wa Afurika Tshipembe.
-
Vhatumbuli ndi vhathu vhane vha humbula na u sika zwithu zwiswa zwo fhamba-fhambanaho.
-
Mulalo u shumisa Saintsi na Thekinoḽodzhi u sika zwithu zwiswa zwine zwa thusa vhathu na vhupo.
1
“Ndi khou ṱoḓa u ni vhudza nga Muinzhiniere we a vha Mutumbuli a ḓivheaho. O bebelwa muḓanani wa Vondwe,” hu thoma Mudededzi Mary.
-
“Mudededzi, Vondwe ndi ngafhi?” hu vhudzisa Lulama.
-
“Ndi fhethu ha mahayani ngei Vunḓuni ḽa Limpopo,” hu fhindula Mudededzi.
2
Mulalo Doyoyo o bebwa nga 1970. No vha ni ngafhi nga 1970?” hu vhudzisa Mudededzi Mary.
-
“Ro vha ri sa athu vha hone nga 1970, Mudededzi,” hu fhindula Jack a tshi khou sea.
-
“Mulalo o thoma tshikolo tsha murole wa fhasi ngei Vondwe nga 1977,” Mudededzi a tshi bvela phanḓa.”
3
“Musi a tshi ya tshikoloni tsha murole wa nṱha, o funa pfunzo dza Saintsi na dza Vhuinzhiniere,” hu amba Mudededzi Mary.
-
“Vhuinzhiniere ndi mini?” vha tshi vhudzisa.
-
“Ndi Saintsi na Thekinoḽodzhi zwo ṱangana,” Nkoka u a fhindula.
-
“Ndi u ita mitshini, zwifhaṱo, na zwiṅwe zwithu,” Kulani u a fhindula.
4
“Noṱhe ni khou amba zwone. Vhainzhiniere vha puḽana na u fhaṱa mitshini, zwithu, na zwifhaṱo. Vha shumisa Saintsi na Thekinoḽodzhi,” hu amba Mudededzi.
-
“Nga murahu ha u fhedza tshikolo ngei Sekondari ya Mbilwi, Mulalo o wana thikhedzo ya masheleni ya u gudela Vhuinzhiniere ngei Yunivesithi ya Cape Town,” Mudededzi a tshi bvela phanḓa.
5
“Musi e yunivesithi, Mulalo o thoma dzangano ḽi vhidzwaho Temescial.
-
Temescial i imela ‘Thekinoḽodzhi, mishonga, na saintsi zwa vhathu vhoṱhe’.
-
Temescial i ṱuṱuwedza vhaswa uri vha gude Saintsi, Thekinoḽodzhi, Vhuinzhiniere na Dzimbalo.
-
Ri ḓo wana zwo engedzeaho nga haya mafhungo.”
6
“Nga murahu ha uri a ṱhaphudze digirii yawe ya u thoma, Mulalo o ya Amerika. O guda na u funza kha yunivesithi dza henefho.
-
O funza Saintsi na Mbalo. Mbalo ndi mini?” hu vhudzisa Mudededzi Mary.
-
“Ndi ngudo ya mbalo, zwivhumbeo na dziphetheni,” hu amba Akani.
7
“Ndi zwone zwenezwo Akani,” Mudededzi a tshi amba.
-
A bvela phanḓa na mafhungo.
-
“Mulalo u vhidzwa dokotela. Ndi ngauri o swikelela digirii ya nṱhesa ya PhD. Musi no no vha na digirii yeneyo, ni tou pfi vho dokotela. Ndi muḓivhi makone wa Vhuinzhiniere.”
8
“Nga phanḓa ha uri ndi ni vhudze nga zwe Mulalo a zwi tumbula, imani ndi ni vhudze nga ha tshishumiswa tsha u fhaṱa tshi vhidzwaho semennde,” hu amba Mudededzi.
-
“Semennde i na tombo ḽa ḽaimi nahone i shumiswa kha zwifhaṱo zwinzhi.
-
Tombo heḽi ḽi bwiwa fhasi mugodini, ḽa gaiwa ḽa fhiswa u itela u ita semennde.”
9
“Vhagudiswa, Mulalo o tumbula zwishumiswa zwa u fhaṱa zwi si na tombo. Fhedzi zwine zwa shumisa muḽora na maṅwe malaṱwa.
-
Hezwi zwi amba uri zwi a konadzea u ita semennde nga nnḓa ha u bwa matombo a ḽaimi u bva kha Ḽifhasi. Vhupo a vhu tshinyali.”
10
“Mulalo o dovha a tumbula mutshini wa Ecocast wa u ita zwidina. Hoyu mutshini u vhulunga maḓi na muḓagasi. Maḓi ha wanali nga hu leluwaho!”
-
“Ri songo sia bommbi dzo vulea,” hu amba Jack.
-
“Ee, muṅwe na muṅwe u na vhuḓifhinduleli ha u vhulunga maḓi,” hu fhindula Lulama.
11
“Ndi phetha nganea yanga nga tshithuthuthu tsha haidrodzhini! Tshithuthuthu tshi vhidzwa Ahifambeni. Mulalo o tumbula tshenetshi tshithuthuthu na vhaṅwe vhaṱoḓisisi,” hu amba Mudededzi.
-
“Tshithuthuthu tsha haidrodzhini, zwi a takadza hezwi!” hu amba Nkoka.
-
“Ahifambeni! Kha ri ṱuwe!” hu amba Nkoka.
12
“Ee, kha ri ṱuwe ri gude Vhuinzhiniere ri tumbule zwithu zwavhuḓi!” hu amba Kulani.
-
“Kha ri shumise Saintsi na Thekinoḽodzhi u tandulula thaidzo nahone ri ḓiphine!” hu amba Nkoka.
-
“Ndo vha ndi tshi zwi ḓivha uri nganea ya Mulalo i ḓo ni ṱuṱuwedza!” hu amba Mudededzi Mary vha tshi ṅwethuwa.
13

——Mbudziso


  1. Ni takalela u guda mini? Ndi ngani ni tshi funa u zwi guda?
  2. Ni vhona u nga ndi mini tsho itaho uri Mulalo a fune Saintsi na Vhuinzhiniere?
  3. Wanani zwo engedzeaho nga mifuda yo fhambanaho ya Vhuinzhiniere.
  4. Wanani zwo engedzeaho nga vhatumbuli vha fhano Afrika.
  5. Zwithu zwo tumbulwaho nga Mulalo zwi tsireledza hani vhupo?
  6. STEM ndi mini? Ṱalusani uri ndi ngani tshi tsha ndeme.
  7. Nga nnḓa ha Yunivesithi ya Cape Town, wanani yunivesithi dza sumbe dza Afurika Tshipembe dzine dza gudisa vhuenzhiniere.
  8. Ṱalusani uri ndi ngani maḓi a sa wanali nga hu leluwaho.
14

——Bugu dza tsielano iyi


  • Andile Mji
  • Asnath Mahapa
  • Bongani Mayosi
  • Charlotte Maxeke
  • Mmantsane Moche Diale
  • Mulalo Doyoyo
  • Tebello Nyokong
  • Tshilidzi Marwala
15

——


Heyi bugu ya nganea yo itwa na u ṅwalwa nga Lutsonga, sa tshipiḓa tsha phurodzhekthe ya Zenex Ulwazi Lwethu ya bugu dza u vhala ya 2020.
16
Attribution CC BY
Your attribution should include the following:
Title: Vhuṱali ha Mulalo Doyoyo
Author/s: Arnold Mushwana
Translator/s: Tshedza Tlhako
Illustrator/s: Thulisile Shongwe
Assurer/s: Doris Manyamalala
Language: Tshivenḓa

© Zenex Foundation - Saide 2025

CC BY includes the following elements:
 BY   – Credit must be given to the creator