Mmakgabo Helen Sebidi na shango ḽa zwa vhutsila
Refilwe Morongwa Ramagoshi
Vusi Malindi
Tshivenḓa
Longer paragraphs

——


Heyi nganea ndi ya malugana na muḓivhi wa zwa vhutsila wa Afrika Tshipembe a ḓivheaho shangoni ḽoṱhe.
-
Arali ni tshi ṱoḓa u ḓivha nga vhutsila, ni fanela u guda nga ha Mmakgabo Helen Sebidi.
-
Nganea yawe i thoma musi a tshi bebwa nga 1943 ngei Marapyane, Mpumalanga.
1
Musi Mmakgabo a tshi khou aluwa, makhulu wawe vho mu gudisa mishumo minzhi ya vhutsila ha zwa sialala.
-
Mmakgabo o guda u ola zwifanyiso nga u shula maguvha, na u shula fhasi nga vhutoko ha kholomo. O guda u vhumba nga vumba na u lunzhedza malungu.
2
Makhulu wawe Vho-Metato vho ita na u gudisa Mmakgabo u luka nga wulu, u runga na u khavhisa.
-
Mmakgabo o bebelwa muṱani wa vhashai, a kombetshedzea u wana mushumo e na miṅwaha ya 16. O pfulutshela Johannesburg, a thoma u shuma sa mushumi wa nḓuni.
3
Ḽiṅwe ḓuvha, Mmakgabo o takalela tshifanyiso tshe tsha olwa nga mutholi wawe. Mutholi wawe o mu rengela pennde dza mapfura dze a dzi shumisa lwa u tou thoma.
-
O bvela phanḓa a tshi pennda e eṱhe.
-
Mutholi wawe o mangadzwa nga vhukoni hawe nahone a mu ṱuṱuwedza uri a ye tshikoloni tsha vhutsila.
4
Mmakgabo o zwi ṱhogomela uri u fanela u ya tshikoloni tsho teaho tsha zwa vhutsila.
-
O ḓiṅwalisa tshikoloni tsha zwa vhutsila tsha White Studio, ngei Sophiatown.
-
Mudededzi wawe Vho-Keonakeefe Mohl, vho vha vhe kha zwa vhutsila. Vho dededza Mmakgabo na u mu thusa.
5
Mmakgabo o vha a tshi funa u ola zwifanyiso zwa ngei Marapyane, he a alutshela hone.
-
O ola vhafumakadzi musi vha tshi khou bva ngomani kana musi vha tshi khou lima masimuni.
-
O vha a tshi ola zwifanyiso zwa vhutshilo ho ḓoweleaho, nga ṋdila yo tou raloho.
6
Mmakgabo o ṱangana na Bill Ainslie ane a ita zwa vhutsila, we a mu ṱuṱuwedza uri a ite zwa vhutsila ha abstract.
-
Wonoyu mufuda wo vha wo fhambana na nḓila ye a vha tshi ola vhutshilo ha muḓanani wa hawe.
-
Mmakgabo o shuma vhukuma na u ḓigudisa u ola na u pennda nga yeneyi nḓila.
7
Mmakgabo o gudisa vhana zwa vhutsila ngei Katlehong Arts Centre.
-
O gudisa vhathu vhanzhi, ngeno a tshi khou bvela phanḓa na u khwinisa vhukoni hawe ha u shumisa pennde na dziṅwe matheriaḽa.
-
O vha a tshi ṱana zwifanyiso zwawe na vhaṅwe vhaoli nahone a zwi rengisa.
8
Zwifanyiso zwa Mmakgabo zwi sumbedza nḓila ine vhutshilo ha konḓa ngayo maḽokishini a Afrika Tshipembe na mahayani.
-
Zwi sumbedza mafhungo a matshilisano na a politiki. Nga tshifhinga tsha tshiṱalula, zwifanyiso zwawe zwo sumbedza u shengela ha Vharema.
-
Tshiṅwe tsha zwifanyiso zwawe zwa bvumo tshi vhidzwa Tears of Africa (1988).
9
Nga 1986, Mmakgabo o ṱana zwithu zwawe zwa vhutsila e eṱhe.
-
O vha mufumakadzi wa Murema wa u tou thoma wa u ṱana zwithu zwawe zwa vhutsila e eṱhe.
-
Ḽeneḽi ṱano ḽo bvelelaho ḽo vha ḽi na tshitaela tshi vhidzwaho u tea ha abstract. Mmakgabo o thoma u ḓivhelwa tshenetshi tshitaela.
10
Mmakgabo o ṋewa Fulbright Scholarship uri a gude ngei Amerika.
-
Basari yo mu thusa uri a livhise muhumbulo wawe kha u ita zwa vhutsila na u bveledza mushumo wawe.
-
Zwifanyiso zwa Mmakgabo zwo ṱaniwa ngei Yuropa, England, na Amerika.
11
Zwifanyiso zwo penndwaho na u olwa nga Mmakgabo, zwi wanala muziamu minzhi na kha dzigaḽari u mona na shango.
-
Zwa vhutsila zwo ita uri a ṱhonifhiwe, na u vha na ṱhuṱhuwedzo.
-
Nga nṱhani ha nḓila ye a shela ngayo mulenzhe kha zwa vhutsila na mishumo ya zwanḓa fhano Afrika Tshipembe, Mmakgabo o lambedzwa nga tshiphuga tsha Presidential Order of Ikhamanga nga 2004.
12
Mmakgabo o zwi sumbeza uri ni nga vha zwine na ṱoḓa u vha zwone.
-
Nahone u thetshelesa makhulu wawe zwo mu thusa uri a bvelele.
-
Mmakgabo o ri, “Makhulu wanga vhe vha lalama u swika vhe na miṅwaha ya 115, vho ngudisa zwoṱhe zwine nda zwi ḓivha.”
13

——Mbudziso


  1. Makhulu wa Mmakgabo vho mu gudisa mini?
  2. Mmakgabo o thoma hani u pennda?
  3. Ni humbula uri ndi mini zwe zwa ita uri a bvelele kha zwa vhutsila?
  4. Ni funa mini nga Vho-Mme Sebidi?
  5. Olani kana ni penned tshifanyiso tsha tshithu kana muthu wa ndeme kha inwi.
  6. Naa ni a tenda uri ‘ni nga vha tshiṅwe na tshiṅwe tshine na ṱoḓa u vha tshone’? Ṱalusani phindulo yaṋu.
  7. Wanulusani nga ha vhathu vha ṱoḓaho u vha vhaṱanu vha itaho zwa vhutsila vha re na bvumo shangoni?
  8. Naa zwa vhutsila ndi zwa ndeme? Ṱalusani phindulo yaṋu.
14

——


Heyi bugu ya nganea yo sikwa na u ṅwalwa nga Lutswana sa tshipiḓa tsha phurodzhekthe ya matheriaḽa dza u vhala ya Zenex Ulwazi Lwethu ya 2021.
15
Attribution CC BY
Your attribution should include the following:
Title: Mmakgabo Helen Sebidi na shango ḽa zwa vhutsila
Author/s: Refilwe Morongwa Ramagoshi
Translator/s: Doris Manyamalala
Illustrator/s: Vusi Malindi
Assurer/s: Tshedza Tlhako
Language: Tshivenḓa

© Zenex Foundation - Saide 2025

CC BY includes the following elements:
 BY   – Credit must be given to the creator