Makhulu wavho vho vha vha tshi vha vhudza zwiṱori nga nḓila ye zwa ita uri vha kone u vhona zwifanyiso muhumbuloni wavho.Vho Gcina vho vha vha tshi dzula vha thetshelesa musi makhulu wavho vha tshi khou vha anetshela zwiṱori.Musi Vho Gcina vhe na miṅwaha ya fumi, mme avho vho vha dzhia vha ya vha dzula ngei Eastern Cape.

Nga nṱhani ha uri vho aluwa hu si na zwithu zwinzhi zwa u ḓidzingadza nahone hu si na thelevishini, Vho Gcina vho mbo ḓi vha na lutamo lwa u vhala dzibugu.Vho mbo ḓi thoma u ṅwala zwiṱori na zwirendo nga Tshithosa.Nga tshifhinga tshi fanaho vho farakanea nga mushumo wa tshikolo na u thusa kerekeni.

Ḽiṅwe ḓuvha Vhafunzi vho vha ramba uri vha ḓe u dalela vhone na mufumakadzi wavho hayani.Nga ḓuvha ḽi tevhelaho nga murahu ha zwiḽiwa zwa vhuragane, Vhafunzi vho humbela Vho Gcina uri vha ṱuwe navho muṱanganoni muvhunduni wa nga tsini.Muṱangano wo vha wo farelwa musanda.

Henefho muṱanganoni ho vha hu tshi khou ambiwa nga ha kholomo dzine dza tendelwa dzi tshi dzhena masimuni a mavhele.Musi vhe henefho, vho vhona muṅwe munna o ambara zwiambaro zwi penyaho zwa sialala.Onoyo munna o vha e Imbongi. Muthu a re Imbongi ndi murendi wa sialala na muimbi, ane a renda na u imba vhuṱamboni ha Afrika.

Vho Gcina vho takadzwa nga nḓila ye Imbongi a vha a tshi khou shumisa ngayo vhutsila hawe na luambo. Vho mbo ḓi ḓivhadzwa kha khosi na kha Imbongi.Musi Imbongi a tshi vha khaḓa, vho ḓipfa vhe murendi.Vho mbo ḓi dzhia tsheo ya uri vha vhe murendi.

Nga 1979, Vho Gcina vho mbo ḓi pfulutshela Johannesburg, he vha shuma sa muthusi wa nḓuni. Vho vha vha tshi khou ṱhogomela vhana vhaṋa vha sa pfi.Ḽiṅwe ḓuvha vho mbo ḓi humbula u vha fhumudza nga u vha anetshela tshiṱori.Tshiṱori tsho vha tshi tshi amba nga ha Nanabuhlele, ḓithu ḽine ḽa vha na mivhala minzhi ḽine ḽa tshila maḓini.

Vho vha vha sa ḓivhi arali vhana vho vha vha tshi ḓo takalela zwiṱori zwavho zwa tshi Afrika, fhedzi nga u ṱavhanya vho vha vha tshi vho vhidzelela vha tshi ri, “Kha vha ri vhudze tshiṅwe!”Vho mbo ḓi dzhia tsheo ya u tevhela buḓo ḽa u ṅwala zwiṱori.Vho vha vha tshi ṱoḓa u vusa dzangalelo ḽa vhana kha zwiṱori zwa vho makhulu wavho.

Vho mbo ḓi thoma u ṅwala bugu dza vhana, matambwa na zwiṱori zwinzhi na zwirendo.Tshiṅwe tsha zwiṱori zwavho tsha u thoma tsho vha tshi, “My Dear Madam.”Tshenetshi tshiṱori tshi amba nga ha vhutshilo havho musi vhe muthusi wa nḓuni. Tshiṅwe tshiṱori tsho vha tshi, ‘Love Child’, tshi amba nga ha vhutshilo ha Vho-Gcina.

Vho Gcina vho vha vha tshi ṱoḓa u tsireledza vhutsila ha u anetshela zwiṱori. Vhe na zwenezwo muhumbuloni, vho mbo ḓi thoma Dzangano ḽa Zanendaba.Zanendaba ndi ipfi ḽa Tshizulu ḽine ḽa amba uri “iḓani na mafhungo” kana “mmbudzeni tshiṱori.”Zanendaba ndi Dzangano ḽine ḽa gudisa vhathu vha re na dzangalelo ḽa u anetshela zwiṱori na u ṅwala.

Vho Gcina vho thoma Fulo ḽa Nozincwadi Mother of books u bva nga 2001.Vho thoma u dalela vhupo ha mahayani Afrika Tshipembe vha tshi khou ṱuṱuwedza ndeme ya u vhala.Vho ita nga u ralo nga u ṅwala bugu nnzhi dza vhana. Vho dovha vha ṋea tshikolo tshiṅwe na tshiṅwe tshee vha tshi dalela bugu dza ḽaiburari yatsho.

Vho Gcina vho vha vhe mutambi dendele kha ḽitambwa ḽe ḽa wina pfufho ḽa ‘Have you seen Zandile?’Ḽitambwa ḽi amba nga ha kusidzana kune kwa dzula na makhulu wakwo ngei Durban, nahone nga murahu mme a Zandile vha ku dzhia vha ku isa ngei Eastern Cape.Vho Gcina vho ṅwala ḽeneḽi ḽitambwa ḽine ḽa amba nga zwe vha ṱangana nazwo vhutshiloni.

Hezwi ndi zwe Vho Nokugcina Mhlophe vha zwi amba nga ha buḓo ḽavho:“Ndi anetshela zwiṱori u itela u vusa zwiṱori kha vhaṅwe vhathu, ngauri ndi a tenda zwi tshi bva mbiluni uri muthu muṅwe na muṅwe a tshilaho u na tshiṱori tsha u anetshela.”Naa ni na tshiṱori tshine na nga ri anetshela tshone?