Ḓuvha ḽa Vhashumi
Eric Khorombi
Fezile Twala
Tshivenḓa
First paragraphs

——


Ḓuvha ḽa Vhashumi ndi holodei ya lushaka ine ya vha hone nga ḽa 1 Shundunthule. Afrika Tshipembe.
-
Heyi bugu ya tshiṱori i amba nga ha ḓivhazwakale ya yeneyo holodei ya lushaka na zwa uri ndi ngani i ya ndeme.
1
“Matshelo ndi holodei ya lushaka, a thi khou ya tshikoloni,” ndi Mulweli a tshi amba na khotsi awe.
-
“Na nṋe a thi shumi matshelo,” ndi khotsi vhane vha khou ralo.
-
“Baba, ndi mini zwine vha zwi ita nga Ḓuvha ḽa Vhashumi?”
2
“Zwo luga ṅwananga, kha ri ndi mu vhudze nga ha Ḓuvha ḽa Vhashumi ḽa Mashango oṱhe,” ndi khotsi vha tshi fhindula.
-
“Mafhungo o thoma musi vhashumi vha tshi lwela uri vha shume awara dza malo nga ḓuvha. Vho vha vha sa ṱoḓi u shuma awara dzi fhiraho malo nga ḓuvha.”
3
“Vho vha vha tshi shuma awara nngana?” hu vhudzisa Mulweli.
-
“Vho vha vha tshi anzela u shuma awara dza fumi kana dza fuminthihi nga ḓuvha,” ndi khotsi vha tshi fhindula
-
“Nga ḽa 1 Shundunthule. 1886, vhashumi vha ngei Amerika vho gwalaba uri awara dzi fhungudzwe dzi vhe malo.”
4
Muṅwe muthu o mbo ḓi posa bomo kha mapholisa musi hu tshi khou gwalabiwa.
-
“Nga murahu ha itea mini?” ndi Mulweli a tshi vhudzisa.
-
“Ha farwa vhashumi vhaṋa,” nge vha posa yeneyo bomo. Vho mbo ḓi vhonwa mulandu nahone vha vhulahwa,” ndi khotsi vha tshi fhindula nga u ongolowa.
5
“Vhashumi u mona na shango ḽoṱhe, vho gwalabela u vhulahwa ha vhenevho vhashumi vhaṋa. Vhashumi vho mbo tikedzana vha vha na vhuthihi.
-
U bva nga tshenetsho tshifhinga, ḽa 1 Shundunthule ḽo vha ḓuvha ḽa vhashumi ḽa u lwela zwiimo zwa khwine zwa u shuma,” ndi khotsi vha tshi anetshela.
6
“Vhaṅwe vha vhidza ḽeneḽi ḓuvha uri ndi Ḓuvha la Shundunthule. Ḓuvha ḽa u thoma ḽa Shundunthule ḽo mbo ḓi dzhiiwa sa ḓuvha ḽa u lwela pfanelo dza vhashumi na ḽa uri hu vhe na vhuthihi kha vhashumi vhoṱhe. Ndi holodei ya lushaka mashangoni manzhi,” ndi khotsi vha tshi khou ṱalutshedza.
7
“Nga Ḓuvha ḽa Vhashumi ngeno Afrika Tshipembe, ri ṱanganela na vhashumi vha dzimilioni u mona na shango ḽoṱhe kha u pembelela ḽeneḽi ḓuvha. Hu a dzudzanywa dziraḽi na mimatsho.”
-
“Naa yo ḓi dzula i holodei ngeno Afrika Tshipembe u bva nga 1886?” ndi Mulweli a tshi vhudzisa.
8
“Na luthihi!” ndi khotsi vha tshi khou sea. “Muvhuso wa tshiṱalula wo vha u sa ṱoḓi ri tshi pembelela ḓuvha ḽa u thoma ḽa Shundunthule.
-
Fhedzi madzangano a vhashumi o vhudza muvhuso a ri: 'Ḓuvha la Shundunthule ndi yashu. Ḓuvha ḽa 1 Shundunthule ndi ḽashu!'"
9
“U gwalaba ha vhashumi zwo thusa kha u fhelisa tshiṱalula. Ri tshi shumisa madzangano ashu a vhashumi, ro tamba tshipiḓa tsha ndeme kha u lwela pfanelo dza demokirasi,” ndi khotsi vhane vha khou amba.
-
Khotsi vha a vhudzisa, “Ni nga humbulela uri ḓuvha ḽa 1 Shundunthule ḽo vha lini holodei fhano?”
10
“Eee, zwi nga vha zwo itea nga murahu ha tshiṱalula. Musi Afrika Tshipembe ḽo no wana demokirasi,” ndi Mulweli a tshi fhindula.
-
Khotsi awe vha tenda nga ṱhoho, “Ndi ngoho. Naho ro i wana demokirasi, vhashumi vhanzhi vha kha ḓi lwela zwiimo zwa khwine zwa u shuma na muholo.”
11
“Zwa zwino mafhungo anga nga ha ḓivhazwakale a guma henefha. Ndi khou ṱoḓa u ḓilugisela ḽa matshelo. Dzangano ḽanga ḽa vhashumi ḽo lugisela raḽi khulu hune ha ḓo vha hu na zwiambi zwa poḽitiki,” ndi khotsi vhane vha khou amba.
-
“Na ene u tea u fhedzisa tshuṅwahaya yawe ṋamusi.”
12
“Zwo luga Baba. Zwino ndi a pfesesa uri ndi ngani ḓuvha ḽa u thoma ḽa Shundunthule ḽi ḽa ndeme kha vhone na vhaṅwe vhashumi. Zwa zwino mushumo une nda vha nawo ndi wa tshikolo,” ndi Mulweli a tshi khou setshelela.
13

——Mbudziso


  1. Ndi ngani hu tshi pembelelwa Ḓuvha ḽa Vhashumi ṋamusi?
  2. Ḓuvha ḽa Vhashumi ḽi pembelelwa nga nḓila-ḓe?
  3. Ṱuṱuwedzani vhagudi uri vha vhudzise vhashumi vha tshitshavhani tsha havho nga ha mishumo yavho.
  4. Wanani uri ndi ufio mushumo une wa itwa nga yuniyoni dza mbambadzo.
  5. Ṱalusani zwine zwa ambiwa nga ‘zwiimo zwavhuḓi zwa mashumele.’
  6. Ni humbula uri ‘u shuma nga u kombetshedziwa’ ndi mini?
  7. Ndi mishumo ifhio ine na i ita hayani?
  8. Ndi mushumo ufhio une vhathu vha nga hangwa u u pembelela?
14

——Bugu dza tsielano iyi


  • Ḓuvha ḽa Vhupfumedzani
  • Ḓuvha ḽa Mbofholowo
  • Ḓuvha ḽa Vhufa
  • Ḓuvha ḽa Pfaneleo dza Vhathu
  • Ḓuvha ḽa Vhafumakadzi
  • Ḓuvha ḽa Vhashumi
  • Ḓuvha ḽa Vhaswa
15

——


Tshiṱori itshi tsho sikiwa na u ṅwalwa nga Tshivenḓa, sa tshipiḓa tsha thandela ya matheriaḽa a u vhala ya Zenex Ulwazi Lwethu ya 2020.
16
Attribution CC BY
Your attribution should include the following:
Title: Ḓuvha ḽa Vhashumi
Author/s: Eric Khorombi
Illustrator/s: Fezile Twala
Assurer/s: Ndivhuho Mutsila, Doris Manyamalala
Language: Tshivenḓa

© Zenex Foundation - Saide 2025

CC BY includes the following elements:
 BY   – Credit must be given to the creator